ებრაული თემით ქართველ მწერალთა დაინტერესება იმ-დენად ფართო მასშტაბების მომცველ მოვლენას წარმოადგენს, რომ ამ თემაზე ბევრი მათგანის მიერ შექმნილმა მხატვრულმა და პუბლიცისტურმა ტექსტებმა მნიშვნელოვანი ადგილი დაიმ-კვიდრა არაერთი მათგანის შემოქმედებაში. ამ შემთხვევაში ხაზგასმით აღსანიშნავი ისიცაა, რომ ისინი აშკარად და შეუნიღ-ბავად გამოხატავენ ხაზგასმულად კეთილგანწყობილ დამოკი-დებულებას ებრაელთა მიმართ (ებრაული თემა ისეთი მწერ-ლების შემოქმედებაში, როგორებიც იყვნენ: ტიმოთე გაბაშვილი, იოანე ბატონიშვილი, გიორგი ავალიშვილი, ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი, იაკობ გოგებაშვილი, ნიკო ნიკოლაძე, სერ-გეი მესხი, ანტონ ფურცელაძე, ზაქარია ჭიჭინაძე, შიო არაგვის-პირელი, დავით კლდიაშვილი, ვასილ ბარნოვი, შალვა დადია-ნი, ნიკო ლორთქიფანიძე, მიხეილ ჯავახიშვილი, გრიგოლ რო-ბაქიძე, კონსტანტინე გამსახურდია, ტიციან ტაბიძე, მარიამ გა-რიყული, ირაკლი აბაშიძე, ჭაბუა ამირეჯიბი, ნოდარ დუმბაძე, ოტია იოსელიანი..., მიზანმიმართულადაა განხილული ჩემს წიგ-ნში – „ებრაული თემა ქართულ მწერლობაში“ [1. 3-338].

წინამდებარე ნარკვევის მიზანია, ამჯერად კონკრეტულად იქნეს გაანალიზებული მეოცე საუკუნის პირველ მესამედში ქარ-თული პრესის ფურცლებზე ებრაულ თემატიკასთან დაკავშირე-ბით იმხანად მოღვაწე მწერალთა მიერ გამოქვეყნებული მხატ-ვრული და პუბლიცისტური ტექსტები, რომელთა მეშვეობითაც კიდევ უფრო ნათელი წარმოდგენა შეგვექმნება მათი ავტორე-ბის ხაზგასმულად კეთილგანწყობილ დამოკიდებულებაზე ჩვენს ქვეყანაში უძველესი დროიდან დამკვიდრებული ებრაელობი-სადმი.
საანალიზო პერიოდის ჩვენს მწერლობაში ებრაულმა თე-მამ ძირითადად ორი უმთავრესი მიმართულებით პოვა გამოვ-ლინება – პირველი, ებრაელი ხალხის უძველეს ისტორიულ წარსულთან დაკავშირებული ბიბლიური ეპიზოდების მხატვრუ-ლი ხორცშესხმითა და, მეორე, ქართველ ებრაელთა თანად-როული ყოფითი პრობლემების წარმოსახვის მცდელობით.
მიუხედავად იმისა, რომ ბიბლიური ამბების ზემოთ აღნიშ-ნულ მონათხრობში სიუჟეტური თვალსაზრისით ახალი თით-ქმის არაფერია, მათი ავტორები მაინც ახერხებდნენ, ეს ყველა-ფერი საკუთარი ეროვნულ-მოქალაქეობრივი მრწამსის გამომ-ხატველ ეფექტურ საშუალებად გამოეყენებინათ. ამ თვალსაზ-რისით ქართველ მწერალთა შემოქმედებაში ბიბლიური ეპიზო-დების შემოტანის საფუძველი ხშირად ორი უმთავრესი მიზან-სწრაფვა ხდება: პირველი, ებრაელი ხალხის ბიბლიური წარსუ-ლის რომანტიკული განდიდება და მეორე, ქართულ სინამდვი-ლესთან ამ მოვლენების სიმბოლურ-ალეგორიული მისადაგე-ბით ქართველი ხალხის ეროვნული თვითშეგნების კიდევ უფ-რო მეტად განმტკიცება.
ზემოთქმულის თვალსაზრისით, ქართველ მწერალთა ბევ-რმა წარმომადგენელმა განსაკუთრებული ყურადღების საგნად სავსებით ბუნებრივად აქცია ეგვიპტელთა ტყვეობიდან ებრაელ-თა თავდახსნის ფართოდ ცნობილი ბიბლიური ეპიზოდი. ამ ამბის მხატვრული ხორცშესხმით ისინი არა მარტო ებრაელთა გმირულ სულსა და ეროვნულ ქედუხრელობას ასხამდნენ ხოტ-ბას, არამედ რუსეთის კოლონიური უღლის ქვეშ მგმინავი ქარ-თველი ხალხის ცნობიერებაშიც ცდილობდნენ ანალოგიური გრძნობის გაღვივებას.
მაგალითად, გაზეთ „თემის“ 1913 წლის 141-ე ნომერში გა-მოქვეყნებულ დ. ასკანელის ლეგენდაში – „ასე იყო და ასე იქნება“ რომანტიზებული ფორმითაა მოთხრობილი მონობიდან თავის დასახსნელად ებრაელთა გაქცევის ამბავი. კერძოდ, ეგ-ვიპტიდან გამოქცეული ებრაელები ზღვის ნაპირას შეჩერდნენ. სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნილმა ლტოლვილებმა აღარ იცოდნენ, რა გაეკეთებინათ – წინ მრისხანე ზღვა ბობოქრობ-და, უკნიდან კი ეგვიპტელთა ჯარი მოსდევდათ. ასე რომ, „წინ სიკვდილი იყო, უკან – მონობა“.
შექმნილი ვითარებიდან გამოსავლის მოძებნის მიზნით, ის-რაელთა თორმეტივე ტომის ბელადმა სასწრაფო თათბირი გა-მართა. ორმა ჭაღაროსანმა წინამძღოლმა ამ უკიდურესად მძი-მე მდგომარეობიდან თავდასახსნელად ყველაზე გამართლებუ-ლად ეგვიპტელებთან მორიგება მიიჩნია. მათი თქმით, „იქ, სა-დაც ხელები სუსტობენ, გონებას უნდა მოვუხმოთ. იქ, სადაც ახალგაზრდული მამაცობა და თავგანწირვა ჰქრება, ადგილს იჭერს სიბრძნე მოხუცებულობისა... სასტიკია ფარაონი, მაგრამ შეუბრალებელია ზღვა. საშინელია ბორკილი, რომელშიც ეგ-ვიპტელები გვიპირებენ ჩაჭედვას, მაგრამ ზღვის ტალღები უფ-რო საშინელნი არიან... ყოველთვის ნაკლები ბოროტება უნდა ავირჩიოთ. დავიწყოთ მოლაპარაკება ეგვიპტელებთან. მორჩი-ლებით და მოთმინებით ჩვენ კვლავ დავიმსახურებთ ეგვიპტე-ლების ნდობას“.
ზემოთქმული სიტყვების წარმომთქმელნი ამ გზით თანამე-მამულეებს, ფაქტობრივად, მონობასთან შეგუებისაკენ მოუწო-დებდნენ. სამწუხარო ამ შემთხვევაში ისიც იყო, რომ მათმა ამ-გვარმა მოწოდებამ ხალხი შეარყია, რითაც ავტორმა იმაზეც მიგვანიშნა, ამ საბედისწერო სიტუაციაში ლტოლვილთა შორის ერთსულოვნება რომ არ სუფევდა და მტერთან სამკვდრო-სა-სიცოცხლოდ შესაბრძოლებლად ისინი მზად არ იყვნენ.
აი, სწორედ უკიდურესად მძიმე ამ სიტუაციაში მოუვლინა ხალხს ღმერთმა ჭეშმარიტი გზის მაჩვენებელ წინამძღოლად მოსე წინასწარმეტყველი, რომელმაც ებრაელებს ღვთისგან შთაგონებული სიტყვებით შემდეგნაირად დაუხასიათა არსი შექ-მნილი მდგომარეობისა: „ღმერთმა უბოძა ადამიანს ორი საჩუ-ქარი: სიკვდილი და მონობა. სიკვდილი მსწრაფლ გასწყვეტს ყველა ძაფებს ჩვენი ცხოვრებისას. მონობა კი წვეთ-წვეთობით, მთელი წლობით გამოსწოვს მისგან სიცოცხლეს. რატომ უფ-რთხით სიკვდილს... უმჯობესია მტერმა ჩვენი ლეშები დაინა-ხოს, ვიდრე ცოცხალნი მათ ფეხთა ქვეშ მფორთხავნი ზღვის ტალღებმა ჩაგვყლაპონ ჩვენ, სანამ ჩვენი წინამძღოლნი თავი-ანთი ჭაღარა თმებით დაუწმენდდენ ფეხსაცმელებს ეგვიპტე-ლებს.
გაბედულად ზღვისკენ! გმირებს, გაბედულებს, ცაც ეხმარე-ბა და შესაძლებელია სასწაულიც მოხდეს!
და აღიღო მოსემ თვისი კვერთხი“.
მოსეს მიერ წარმოთქმულმა ამ სიტყვებმა მის კვერთხს მართლაც შესძინა ღვთაებრივი ძალა და გაოგნებული ხალხი სასწაულის უშუალოდ თვითმხილველი გახდა: აბობოქრებული ზღვა უეცრად შუაზე გაირღვა და ებრაელებს გზა გაუხსნა. ამ სასწაულით აღგზნებული ყმაწვილები გაბედულად მიისწრა-ფოდნენ წინ და „სტიქიონში ეძებდნენ მონობისაგან ხსნის გზას. ტალღები მათ წინაშე უკან იხევდნენ... სტიქიონი გზას უთმობდა გაბედულებას...“.
ასეთია ამ ჰეროიკული ლეგენდის სიუჟეტური ქარგა, მკითხველისათვის კარგად ცნობილი ამ ბიბლიური ეპიზოდის ავტორისეული მონათხრობი, რომელშიც რომანტიკული მგზნე-ბარებითაა აღწერილი ებრაელთა განთავისუფლება ეგვიპტელ-თა მონობისგან. მოთხრობის სათაურად გამოტანილი სიტყვე-ბით („ასე იყო და ასე იქნება!“), რომელიც ნაწარმოებისთვის წერტილდამსმელ წინადადებადაცაა ქცეული, ადვილად შესაც-ნობი ფორმით გამოიკვეთა ავტორისეული სათქმელის უმთავ-რესი არსი: მონობის კირთებისაგან განთავისუფლებისათვის თავგანწირვით მებრძოლ ერს ღმერთი არასოდეს გაწირავს და მუდამ მოუვლენს მოსეს მსგავს წინამძღოლს. ამ მარადიული ბიბლიური ჭეშმარიტების შეხსენებით ავტორმა რუსული კოლო-ნიალიზმის კირთებქვეშ მგმინავ ქართველ ერს არაპირდაპირი გზით კიდევ ერთხელ მოუწოდა მტრის წინააღმდეგ გმირული ბრძოლისა და ქედუხრელობისაკენ.
ებრაელთა უძველესი ისტორიიდან ამ და მსგავსი ეპიზო-დების გახსენების უმთავრესი მიზანი ქართველი ხალხის ეროვ-ნული თვითშეგნების კიდევ უფრო მეტად განმტკიცება რომ იყო, ეს ამ თემაზე დაწერილ ნაწარმოებებში ზოგჯერ პირდა-პირ, ყოველგვარი შენიღბვის გარეშეცაა ნათქვამი. აღნიშნულის დასტურად გავიხსენებ სანდრო შანშიაშვილის (1888-1979 წწ.) მინიატურას „მოსე“ [14. 9], რომელშიც ასეთი ამბავია მოთხრო-ბილი:
გზად მიმავალმა მოსემ მოულოდნელად დაინახა, ეგვიპტე-ლი ბატონი როგორი გამეტებით სცემდა ებრაელს. მოსეს შე-კითხვაზე, რატომ იქცეოდა იგი ასე, ეგვიპტელმა განაცხადა: „ჩემი მონაა!.. ერთგულად არ მუშაობს... ცუღლუტობსო“. ეგვიპ-ტელი ბატონის ამგვარ ბარბაროსულ ქმედებას, მისივე თქმით, საფუძვლად ისიც ედო, რომ მისი მონა ებრაელი იყო. მონი-სადმი მოსეს გამოსარჩლებით აღშფოთებული ეგვიპტელი მო-სეს მეამბოხეს უწოდებს, ეგვიპტელთა მბრძანებლის მიერ დაწე-სებული სახელმწიფო კანონის დამრღვევს, და ებრაელებისად-მი თავის სიძულვილს ამ სიტყვებით გამოხატავს: „ჩვენმა მბრძანებელმა დაიპყრო ებრაელები და მათ ჩვენთვის უნდა ღვარონ ოფლი... შენ მაგას ესარჩლები და მით სახელმწიფო კანონს არღვევ. შენც ებრაელი ხარ... მბრძანებლის წინააღმდეგ მიდიხარ. მეამბოხე ხარ... ებრაელები მონები ხართ... დაგიპყა-რით და ჩვენს ნებაზე უნდა იაროთ“. ეგვიპტელის ამგვარი საქ-ციელით აღშფოთებულმა მოსემ იგი სიცოცხლეს გამოასალმა და ებრაელი მონა გაათავისუფლა.
ამ რომანტიკული ამბის მოთხრობის უმთავრესი მიზანი ქართველ ხალხშიც იმავე სულისკვეთების გაღვივების სურვილი რომ იყო, რითაც მოსე მის მიერ დაჩაგრულ მოძმეს გამოე-სარჩლა, ეს ნათლად ჩანს იმ მინაწერით, რითაც ს. შანშიაშ-ვილმა თავისი მინიატურა დაასრულა: „გენიოსი მოსე დაჩაგ-რულს და შეურაცხყოფილს მამულიშვილს გამოესარჩლა, მაგ-რამ ჩვენ კი?.. ჩვენ ერთმანეთი გვძულს და იმის მაგიერ, რომ საერთო მტერს გავუთხაროთ შავი სამარე, ჩვენს თავსვე ვუთხ-რით!.. ნეტავ ვიცოდე, გონს როდის მოვალთ?!“.
ეგვიპტელთა მონობისაგან ებრაელთა განმათავისუფლებე-ლი ლეგენდარული გმირის განსადიდებლად დაწერილ ნაწარ-მოებთაგან აქ თედო რაზიკაშვილის (1869-1912 წწ.) პოემა „მოსეს სიკვდილიც“ [9, 5-6] მინდა გავიხსენო. პოეტის შეფასე-ბით, მოსე „ისრაელთ სჯულის მდებელი“ ის ადამიანი იყო, რომელმაც წარმატებით მოიხადა თავისი ამქვეყნიური ვალი. მიუხედავად იმისა, რომ იგი აღთქმულ მიწაზე დაბრუნებას ვერ ეღირსა, მან უმთავრესი რამის გაკეთება მაინც შეძლო – თანა-მემამულეთა გამოხსნა ეგვიპტელთა ტყვეობისგან. და აი, აღ-სასრულის ჟამს ღვთისკენ ხელებაპყრობილი მოსე უფალს ერ-თადერთ რამეს შესთხოვდა – ისე არ მოეკლა, სათაყვანებელი სამშობლოს ნახვა და იქ დასაფლავება რომ არ ღირსებოდა:
სჯულის მდებელი ცრემლთ დაღვრით ითხოვდა პატიებასა,
ითხოვდა აღთქმულ ქვეყნისა დანახვით მაინც შვებასა,
ნუთუ ცაც თავის რჩეულსა აღარ მისცემდა ნებასა,
რომ სიკვდილის ჟამს შობილი ენახა მაინც დედასა.
უკანასკნელი ძვალები მიეღო წმინდა მდელოსა,
იმის საფლავი ზაფხულსა მწვანე სამოსით ემოსა.
და შემოქმედი ისრაელთ წმინდა საფლავზე ელოცა.
ებრაელი ხალხის ამ ლეგენდარული წინამძღოლის მამუ-ლიშვილური ღვაწლის პოეტური განდიდებით თ. რაზიკაშვილ-მა ეროვნული თავისუფლებისათვის თავგანწირვით მებრძოლი გმირის იდეალიზებული სახეც შექმნა. ერთადერთი სიმდიდრე, რომელიც დევნილობაში სიცოცხლეაღსრულებულ ამ ლეგენ-დარულ პიროვნებას ჰქონდა, პოეტის თქმით, მხოლოდღა „ღვთის სიტყვა და მაღლით მოსილი გონება“ იყო. ამ ღვთაებ-რივი შთაგონების ძალით მოსეს სიცოცხლის უმთავრეს არსად ქცეული ცხოვრებისეული მიზანსწრაფვა პოემაში შემდეგნაირა-დაა გამოხატული:
მის სარჩო იყო ღვთის სიტყვა, მაღლით მოსილი გონება,
მონობისაგან გამოხსნა, აღთქმული ქვეყნის ქონება,
გზა-დაკარგულის ცხოვარის ღვთის გზაზედ გამობრუნება.
როგორც ითქვა, მოსემ წარმატებით მოიხადა თავისი ამ-ქვეყნიური ცხოვრებისეული ვალი და მშობელი ერი მტრის მო-ნობისაგან გამოიხსნა. აღთქმული მიწისაკენ თანამემამულეებ-თან ერთად მიმავალ მოსეს სამშობლოში დაბრუნება, სამწუხა-როდ, არ დასცალდა და მშობელი ქვეყანა მან სიკვდილის წინ მხოლოდ სიზმარში იხილა. მომაკვდავი გმირი „შეფრფინვით შესცქეროდა აღთქმულ მხარეს“ და „მსხვილი და ცხელი ცრემლები ულპობდნენ დამჭკნარ ღაწვებს“.
ასე ნატვრააუსრულებლად განეშორა მოსე მიწიერ სამყა-როს, რის შედეგადაც „ლეში ძირს დარჩა და სულმა თავის სამყოფელს გაჰრიდა“. მაგრამ სახელი, რომელიც მან ამქვეყ-ნად დატოვა, თ. რაზიკაშვილის შეფასებით, მარადიულად იცოცხლებდა, როგორც უკვდავი სიმბოლო თავისუფლებისაკენ დაუცხრომელი ლტოლვისა:
სახელს კი აბა რა მოჰკლავს, კაციც რომ მოჰკვდეს რჩეული,
ისევ ცოცხალი მგონია, მხოლოდ არა აქვს სხეული.
თვალით ვერ ვხედავთ, მგვრგვინავი სიტყვა კვლავ
გვესმის ფრქვეული...
მის სახლი ყველას გულშია სურვილით აშენებული
და კაცთ სიცოცხლე სამუდმოდ იმისგან დამშვენებული!
როგორც ზემოთ უკვე ითქვა, ებრაელი ხალხის ბიბლიური ისტორიის ამსახველ მხატვრულ ნაწარმოებებში ეროვნულ პრობლემათა წინა პლანზე წამოწევით მათი ავტორები არა-პირდაპირი გზით საქართველოში არსებულ ვითარებასაც წარ-მოსახავდნენ, რითაც ქართველი ერის პატრიოტული თვითშეგ-ნების კიდევ უფრო მეტად განმტკიცებასაც ისახავდნენ მიზნად. ეს რომ ნამდვილად ასეა, ამის დასტურად მრავალი კონკრე-ტული მაგალითის მოტანა შეიძლება საანალიზო პერიოდში მოღვაწე ქართველ მწერალთა შემოქმედებიდან. მათში უდიდე-სი ადამიანური თანაგრძნობითაა აღწერილი ის ტრაგიკული მოვლენები, რომელთაც ებრაელები მშობლიურ წიაღს მოწყვი-ტეს და მსოფლიოში მიმოფანტულ დევნილებად აქციეს.
არ გადავაჭარბებთ, თუ ვიტყვით, რომ ებრაელი ხალხის მარად დაუცხრომელი ეს ეროვნული ტკივილი ქართველებზე უფრო დიდი ადამიანური თანაგრძნობითა და ჭირმოზიარეო-ბით იშვიათად თუ გამოუხატავთ სხვა ხალხთა წარმომადგენ-ლებს. ასე რომ, საკუთარი სამშობლოს დაქცევა-გაპარტახების გამო საუკუნეთა მანძილზე მწარედ აგოდებული ებრაელების ცრემლთა უწყვეტ ნაკადს ქართველი კაცის თვალთაგან დანა-დენი თანადგომის ცრემლიც მატებდა ძალასა და ხმიერებას.
ნათქვამის დასტურად აქ იროდიონ ევდოშვილის (1873-1916 წწ.) შემოქმედების გახსენებაც იქნება საკმარისი. მაგალი-თად, 1915 წელს გაზეთ „სახალხო ფურცლის“ სურათებიანი დამატების 42-ე ნომერში დაბეჭდილ ლექსში – „ტირილი ებრა-ელისა“ პოეტმა ებრაელი ხალხის ტრაგიკული ისტორიის უმ-თავრესი მომენტების გახსენებით მკითხველი კიდევ ერთხელ გახადა იმ დიდი ეროვნული ტკივილის თანამონაწილე, რომე-ლიც ყველა დროისა და ეპოქის ებრაელობისათვის მარადიუ-ლი გლოვისა და წუხილის საგნადაა ქცეული. ი. ევდოშვილის ლექსის ემოციურ სიმძაფრესა და გულწრფელობას კიდევ უფ-რო ზრდის ის გარემოება, რომ ებრაელთა ეს დიდი ეროვნუ-ლი ტკივილი ნაწარმოებში თავად ებრაელების მიერაა მოთხ-რობილი. ისინი ცრემლიანი ხმით ყვებიან მათი ცხოვრების ბე-დისწერად ქცეულ იმ მოვლენებზე, რომელთაც საუკუნეთა წი-ნათ მშობლიური მიწიდან განდევნილი ებრაელობა უსამშობ-ლოოდ დატოვეს და ქვეყნიდან ქვეყანაში მოხეტიალე ხალხად აქციეს [6:5]:
კიდითი-კიდე მთელი ქვეყნისა, უცხოთა შორის
უცხონი მარად,
დატანჯულები, დაქსაქსულები, გზადაბნეულნი
დავძრწით მთა-ბარად.
დავძრწით, თან დაგვაქვს სევდის ფიალა,ზიზღი
გვაცილებს, ზიზღი გვიხვდება,
და ცრემლი მოგვაქვს შენთან, სიონო, რომ დავიტიროთ
შენი დიდება.
როგორც ვხედავთ, ი. ევდოშვილის მიერ წარმოსახულ ებ-რაელთა ამ პოეტურ გოდებაში თუმცა ფრაგმენტულად, მაგრამ უღრმესი ადამიანური თანაგრძნობით იკვეთება ებრაელთა ტრაგიკული ისტორიის უმთავრესი კონტურები. ერთადერთი უწ-მინდესი სიმდიდრე, რომელიც ებრაელებს დაკარგული სამშობ-ლოს სანაცვლოდ შემორჩენიათ, წინაპართა აკლდამები და ძველი დიდების ნანგრევებია. ამ უძვირფასესი მემკვიდრეობის პატრონად ქცეულ „ეულ და მაწანწალა ერს“, რომელსაც ყველგან წყევლა-კრულვით ხვდებოდნენ, სირცხვილის ალი წვავდა იმის გამო, რომ „სიონის გულზე ფეხი სხვას ედგა... ებ-რაელი კი მისი მფლობელის მხოლოდ ბუში და ჩრჩილი“ იყო.
ამ ამბით თავზარდაცემული ებრაელები მარადიულად სა-თაყვანებელ იერუსალიმს კიდევ ერთხელ აძლევდნენ ერთგუ-ლების ფიცს და ხმამაღლა ოცნებობდნენ იმ დღეზე, როცა ძველი სიონის ნანგრევებთან მისვლა ეღირსებოდათ და პატი-ვაყრილი სამშობლოს ძველ დიდებას „ცრემლების ღვარით“ გამოიტირებდნენ:
იერუსალიმ! იერუსალიმ! სად არის შენი ძველი დიდება?
აქ გაისმოდა წინწილ-ებანი, დიდი ეღოვას ქებათა ქება;
აქ შენს ქედებზე დავითის ქნარი უკრავდა ფსალმუნს
გულ საალერსოს,
აწ სადღა მივდვათ მოღლილი თავი, აწ გულმა სადღა
ამოიკვნესოს!
ოხ, კმარა, კმარა! თვით ოკეანე რომ ჩავიყენოთ
ცრემლად თვალებში,
მუდამ ნუგეშად ესღა გვშთენია: სხვის ქვეყანაში,
უცხონი მარად,
შენს ნანგრევებთან მოვდივართ, სიონ, რომ
გადავიქცეთ ცრემლების ღვარად!
მაგრამ ებრაელი ხალხის ტრაგიკული ისტორიული ხვედ-რის ამგვარი გააზრება სულიერ პესიმიზმად კი არ გარდაიქ-მნება, არამედ, პირიქით, ეროვნული თვითშეგნებისა და საბ-რძოლო სულისკვეთების კიდევ უფრო მეტად განმამტკიცებელ იმ ძალად იქცევა, რომელმაც ოცდაექვსი საუკუნის წინათ მშობლიური მიწიდან აყრილ და გამოდევნილ ერს კვლავ უნ-და დაუბრუნოს ძველი დიდება და სახელმწიფოებრივი ძლიე-რება. აი, როგორ გამოხატავს ამ თვალსაზრისს ი. ევდოშვილი 1915 წელს დაწერილ ლექსში „ისმინე, ერო ისრაელისა!“ [6:4]:
ჩვენო ევფრატო, ჩვენო ტიგროსო, მთლად არ გამქრალა
ისრაელთ კვალი,
ჩვენ ისევ თქვენსკენ მოგვიწევს გული, ჩვენ ისევ
თქვენზე გვიჭირავს თვალი.
კბილი კბილის წილ! თვალი თვალის წილ!
მით აპეურნი გავწყვიტოთ მტერის:
კვლავ მოსეს მცნება იხსნის ისრაელს,
ისმინე, ერო ისრაელისა!
არ გადავაჭარბებთ, თუ ვიტყვით, რომ ი. ევდოშვილის და-მოწმებული ლექსის პათოსი და სულისკვეთება ზუსტად გამო-ხატავს ჩვენი ქვეყნის სახელოვან მამულიშვილთა აქტიურ თა-ნადგომასა და მხარდაჭერას ებრაელი ხალხისადმი, რომელსაც იმხანად უკვე რეალურად ჰქონდა დაწყებული ბრძოლა საუკუ-ნეთა წინათ დაკარგული ისტორიული სამშობლოს დასაბრუნებ-ლად.
ეს რომ ნამდვილად ასე იყო და ზემოთქმული თვალსაზ-რისით ი. ევდოშვილი გამონაკლისს არ წარმოადგენდა, ამას იმ პერიოდში მოღვაწე სხვა მწერალთა ნაწარმოებებიც ნათ-ლად ადასტურებს. მაგალითად, ალექსანდრე აბაშელი (1884-1954 წწ.) ებრაელი ხალხის სულიერ გაუტეხლობასა და გამორჩეულად მნიშვნელოვან როლს კაცობრიობის ისტორიაში შემდეგნაირად გამოხატავდა:
ერო დევნილო, ძველო ისრაელ, „პირველ მცნებათა“
კანონმდებელო!
სინას მთის ელვის მოგაქვს ისარი, თვით „დაბადების“
დამბადებელო!
შენს მიერ შექმნილ ღმერთს უტოლდები, შენი გოლგოთაც
მისი სწორია,
შენი ცრემლით და მწარე გოდებით ამოვსებული სდუღს
ისტორია.
საკუთარ სახლის ძლეული მცველი ინახავ კერის დიდ
წყურვილს ახლაც,
მტერმა სამშობლო წაგართვა ძველი, მაგრამ შენ ხედავ
სამშობლოს ახალს.
როგორც დამოწმებული ტექსტებიდანაც თვალნათლივ ჩანს, ქართველი ხალხი გულწრფელი თანამონაწილე აღმოჩ-ნდა იმ დიდი ეროვნული ტკივილებისა, რითაც ებრაელთა სის-ხლიანი ისტორია იყო სავსე.
ებრაელთა ეროვნული პრობლემებით ქართველ მწერალ-თა ესოდენი დაინტერესება კი ეპიზოდურ მოვლენას არ წარ-მოადგენდა და საკმაოდ ფართო მასშტაბებს მოიცავდა. მიუხე-დავად იმისა, რომ ჩვენი მწერლობის თემატური თვალსაწიერი ლოკალური მასშტაბებით შემოფარგლული არასოდეს ყოფი-ლა და ქართველი მწერლები სხვა ხალხების საჭირბოროტო პრობლემებითაც იყვნენ აქტიურად დაინტერესებული, ებრაელი ერის მიმართ მათ მიერ გამოვლენილი ყურადღება ამ შემ-თხვევაში მაინც განსაკუთრებით მნიშვნელოვან მოვლენას წარ-მოადგენს.
ებრაელი ხალხის ისტორიიდან ქართველი მწერლები ყვე-ლაზე ხშირად იმ ტრაგედიას იხსენებდნენ, რის შედეგადაც ბა-ბილონელების მიერ აკლებული ებრაული სახელმწიფო ნან-გრევებად იქცა, წინაპართა ფუძიდან აყრილი ებრაელი ერი კი ოცდაექვსი საუკუნის განმავლობაში დარჩა უსამშობლოდ. საა-ნალიზო პერიოდის ქართული მწერლობის ბევრი წარმომადგე-ნელი ამ ტრაგიკულ მოვლენას ღვიძლი ეროვნული ტკივილი-ვით განიცდიდა. მაგალითად, სანდრო შანშიაშვილის „ფსალმუნის“ [11:3] წაკითხვით მკითხველს ისეთი შთაბეჭდილე-ბა ექმნება, თითქოს მდინარე ბაბილონის პირას სამშობლოს ტრაგიკული ბედის გამო მწარედ აგოდებულ ებრაელთა შო-რის თავად პოეტიც იჯდეს და დასტიროდეს ებრაული სახელ-მწიფოს დასამარებას:
ბაბილონისა მდინარის კიდეს მწარედ ვსტიროდით
სევდით მოცული,
რა ჟამს სიონი ჩვენ მოვიხსენეთ დამცირებული,
აოხრებული!..
მუნ არ ისმოდა ხმა საკრავისა, ძეწნზე
დავკიდეთ საგალობელი,
რამეთუ წმინდა უფლის გალობით არ დამტკბარიყო
ჩვენთ წარმტყვეველნი!
ლექსში გამოხატულ ტკივილს მეტ სიმძაფრეს სძენდა ყო-ველი ჭეშმარიტი ებრაელის მიერ მარადიული ერთგულების ფიცად ქცეული იმ სიტყვების პოეტიზება, რომელთა მეშვეობი-თაც ისინი მათი ეროვნული თვითმყოფადობის საფუძვლად ქცეულ უწმინდეს ქალაქს – იერუსალიმს სიყვარულსა და ერ-თგულებას უდასტურებდნენ:
თუ დაგივიწყო, იერუსალიმ, მაშ დაივიწყენ ჩემი მარჯვენა!
უკეთუ მარად არ მოგიხსენო, ჩემსა სასასა აექვენ ენა!..
როგორც განხილული ნაწარმოებებიდანაც ნათლად ჩანს, ებრაულ თემატიკასთან დაკავშირებული საკითხების წარმოჩენა ქართველ მწერალთა შემოქმედებაში ძირითადად აშკარად გა-მოხატული კეთილგანწყობილების პოზიციებიდან ხდება. ამგვა-რი დამოკიდებულება არა მარტო ებრაელთა ისტორიული წარსულის ამსახველ ნაწარმოებებში ვლინდება, არამედ მათი თანადროული ყოფის დახატვის დროსაც.
თუმცა ყოველივე ზემოთქმული ისე არ უნდა გავიგოთ, თითქოს ქართველ მწერალთა შემოქმედებაში მიზანმიმართუ-ლად ხდებოდეს ებრაელთა მხატვრული სახეების იდეალიზება. რასაკვირველია, არა. ადამიანური კეთილშობილებით გამორჩე-ულ ებრაელთა გვერდით ჩვენს ლიტერატურაში მდაბალი პი-როვნული თვისებების მქონე ებრაელთა ტიპებიც შეიქმნა. მაგ-რამ არსებითი ამ შემთხვევაში ის არის, რომ მათი ადამიანური მანკიერებების განმსაზღვრელ ფაქტორად ამ პერსონაჟთა ეროვნული კუთვნილება კი არ არის ქცეული, არამედ – პი-როვნული მანკიერებებით აღბეჭდილი მათი ბუნება. ამ თვალ-საზრისით ისინი თითქმის არაფრით განირჩევიან მათივე მსგავ-სი ქართველი, სომეხი თუ სხვა ეროვნების ადამიანებისაგან.
ნათქვამის ნათელსაყოფად აქ ნიკო ლომოურის (1852-1915 წწ.) შემოქმედებიდან ორი კონკრეტული მაგალითი მინდა გავიხსენო – ცნობილი მოთხრობები: „ალი“ და „ყოველი მხრიდან“, რომლებშიც ორი ებრაელი პერსონაჟიცაა ეპიზოდუ-რად გამოყვანილი – პირველში ხახამი გაბრიელა, მეორეში კი მევახშე შამუელი. ისინი მწერალმა საარსებო სახსრის მოსაპო-ვებლად ილაჯგაწყვეტილი გლეხების შემავიწროებელ პიროვნე-ბებად გამოიყვანა, თუმცა მათი პიროვნული ბუნების ამგვარი კუთხით წარმოჩენა მათ ეროვნულ კუთვნილებასთან არანაირ კავშირში არ არის და ისინი იმჟამინდელი სოციალური უსა-მართლობის ისეთივე აქტიური თანამონაწილენი არიან, რო-გორც მათი ქართველი და სომეხი პარტნიორები.
როგორც საანალიზო პერიოდში შექმნილი ნაწარმოებები-დანაც ნათლად ჩანს, ებრაელ პერსონაჟთა უარყოფითი ტიპა-ჟის შექმნის უმთავრესი საფუძველი სოციალური ფაქტორები-თაა განსაზღვრული და არა მათი ეროვნული წარმომავლობი-თა და სარწმუნოებრივი კუთვნილებით. ასე რომ, უარყოფითი ადამიანური თვისებების მქონე პიროვნებად ებრაელის გამოყვა-ნა მხოლოდ იმიტომ, რომ იგი ებრაელია, ქართული მწერლო-ბისათვის პრინციპულად მიუღებელი მოვლენაა. ერთადერთი, რითაც ქართველ მწერალთა მიერ დახატული უარყოფითი ებ-რაელი პერსონაჟები (ძირითადად ჩარჩ-ვაჭრები და მევახშეები) მოსახლეობის სოციალურად მჩაგვრელი ფენის ქართველი, რუსი და სომეხი წარმომადგენლებისაგან განსხვავდებიან, მათი ებრაელობაა. ამიტომაცაა, რომ ისინი ერთად არიან ჩაბმული ეკონომიკურად დაბეჩავებულ ადამიანთა ჩაგვრისა და ყვლე-ფის პროცესში.
იმ ადამიანურ ნაკლოვანებათაგან, რომლებიც ებრაული ყოფის ამსახველ ნაწარმოებებში ყველაზე მეტად იქცა კრიტი-კული განსჯის საგნად, პირველ ყოვლისა, ებრაელთა ვაჭრული საქმიანობისათვის თანამდევი წვრილმანი ცუღლუტობანი უნდა გამოვყოთ. ებრაელი ვაჭრების გარკვეული ნაწილისათვის და-მახასიათებელი ეს ნეგატიური თვისებები არაერთმა მწერალმა წარმოსახა სატირულ-იუმორისტული ფორმით. მაგალითად, იუ-მორისტულ ჟურნალ „მათრახის“ 1916 წლის პირველ ნომერში დაბეჭდილ პაოლო იაშვილის ლექსში „სიმღერა მიხეილ მოშიაშვილისა“, ამგვარი სატირის ობიექტად ფქვილის „კარო-ლად“ წოდებული ებრაელი ვაჭარი მიხეილ მოშიაშვილი იქცა. ნათქვამისათვის მეტი დამაჯერებლობის მისაცემად დავიმოწმებ ფრაგმენტს თავად მიხეილის „აღსარებიდან“:
მე ვარ „კაროლი“ ფქვილისა, მე ვარჩენ მთელსა ქუთაისს,
მე რომ არ ვყავდე ქალაქსა, მაშინ დამშევდეს უნდა ის,
... ვერავინ ვერას დამაკლებს, აქა მყავს ჩემი ილია,
ის მე მეწევა, მე იმას, ჩემგნით აქვს ტკბილი ძილია.
მიუხედავად იმისა, რომ, ვაჭრის თქმით, ბოლო დროს მის „მახინაციებს“ გარკვეულწილად ფარდა აეხადა, იგი მომავლის იმედს მაინც არ კარგავდა, რადგანაც ღრმად იყო დარწმუნებუ-ლი იმაში, რომ მის მიერ დაწყებულ საქმეს ახლა მისი შვილე-ბი გააგრძელებდნენ მასზე არანაკლები წარმატებით, რადგანაც მათ მამაზე არანაკლებად იცოდნენ ხალხისთვის „ტყავის გაძ-რობა“!
როგორც უკვე ითქვა, ქართველ მწერალთა მიერ დახა-ტულ ებრაელთა დიდი ნაწილი ვაჭრები არიან. ყოველდღიურ სავაჭრო ურთიერთობებში ებრაელთა როლის ამგვარი გამოკ-ვეთით მართებულად გაესვა ხაზი იმ დიდმნიშვნელოვან როლს, რომელიც ქართველმა ებრაელებმა შეასრულეს ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების საქმეში. ისინი ამ თვალ-საზრისით არა მარტო წვრილმანი საქონლის ყიდვა-გაყიდვით იყვნენ დაკავებული, არამედ სხვა ქვეყნებთანაც ჰქონდათ აქტი-ური სავაჭრო ურთიერთობები დამყარებული. მაგალითად, დემნა შენგელაიას (1896-1980 წწ.) „სანავარდოში“ მოხსენიე-ბულ ებრაელ ვაჭარს – ცხაკუნია მიხელეშვილს სამოქმედო არეალი იმდენადაც კი ჰქონდა გაფართოებული, რომ, მწერ-ლის თქმით, მისი „ოქრო თვით სტამბულშიც წკრიალებდა“.
როგორც ცნობილია, 1928 წლის 10 მაისს ქუთაისის ებრა-ელთა უბანში გაჩენილმა ხანძარმა ასეულობით ადამიანი და-ტოვა უსახლკაროდ. ხელისუფლების მიერ შედგენილი კომისი-ის დასკვნით, ამ ხანძრის შედეგად ქუთაისში 280 სახლი დაიწ-ვა. ამ რიცხვში არ შედიოდა პატარა ქოხები და სამზარეულოე-ბი. დაინგრა 44 შენობა, 184 ოთახი, სულ 525 ადამიანის საცხ-ოვრებელი. დაიღუპა 10 კაცი, მძიმედ დაშავდა სამასამდე. ამათგან ზოგიერთი ფსიქიკურად დაავადდა (ქართულ-ებრაული ურთიერთობანი, 1996: 40).
ამ სამწუხარო მოვლენამ, რომელმაც მთელი საქართველო შეძრა, მხატვრულ ლიტერატურაშიც პოვა სათანადო ასახვა. კერძოდ, ქუთაისის ხანძრის შედეგად ებრაელებისათვის თავ-სდატეხილი უბედურების ამსახველ ნაწარმოებთაგან მკითხველს მინდა შევახსენო იმ პერიოდში მოღვაწე ქართველ მწერალთა რამდენიმე ნაწარმოები. მათგან პაოლო იაშვილი (1892-1937 წწ.) ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც აღნიშნულ მოვლენას პოე-ტური სიტყვით გამოეხმაურა. მხედველობაში მაქვს ლექსი „ქუ-თაისის ხანძარი“ (1928 წ.), რომელშიც პოეტმა უღრმესი მწუხა-რება გამოხატა ამ ტრაგედიის შედეგად უსახლკაროდ დარჩე-ნილი ხუთი ათასი ებრაელის უმძიმესი მდგომარეობის გამო. ნათქვამის ნათელსაყოფად დავიმოწმებ ფრაგმენტს ლექსიდან:
მესმის ზრიალი ებრაელების, მთელი გოდება ხანძრიან ქარში;
ათრთოლებული მათი ხელები გამოეთხოვა ფართალს
და არშინს.
ათი წელია იხევდა უკან დღეს განწირული მათი ხელობა,
ახლა ხანძარმა ნარმიან დუქანს გამოასალმა ებრაელობა.
ებრაელებისათვის თავსდატეხილ ამ უბედურებას პ. იაშვი-ლი საქვეყნო ტრაგედიად მიიჩნევდა და არა მხოლოდ უბრა-ლო თანაგრძნობას უცხადებდა მის ებრაელ თანამემამულეებს, არამედ იმასაც დაბეჯითებით აღნიშნავდა, რომ მათი მწუხარება მთელი ჩვენი საზოგადოებისთვისაც წილხვდომილი ტკივილი იყო: „მე ცეცხლში ასეთ გოდებას ვისვრი, მაგრამ მეტია ბედზე მდურება, რა ვქნათ, მაგარ და შეჩვეულ კისრით ვზიდოთ ახა-ლი უბედურება“.
ებრაელთა უბანში მომხდარ ხანძარს გალაკტიონ ტაბი-ძეც (1891-1959 წწ.) გამოეხმაურია იმავე წელს დაწერილი ლექ-სით „ცეცხლი ქუთაისში“. მართალია, პოეტს მასში ამ ტრაგიკუ-ლი მოვლენის დეტალები დაკონკრეტებული არ აქვს, მაგრამ მაინც აშკარად ნათელია, რომ ხსენებული ნაწარმოები სწორედ ებრაელთა დასახლებაში დატრიალებული უბედური შემთხვევი-სადმია მიძღვნილი. ნათქვამის დასტურად გავიხსენებ ფრაგ-მენტს ლექსიდან:
გუშინ რა ცეცხლი სწვავდა ქუთაისს! დღეს რომ
ტფილისსაც სწვდეს იგი ალი,
ჩვენი გული გრძნობს ცეცხლიან მაისს და ცრემლებს
მაინც არ დაღვრის თვალი.
ჩვენ მოვაშურებთ დამწვარ სადგურებს, გულს არ ჩაიდო
შიში და კრთომა,
რასაც დღეს ცეცხლი გაანადგურებს, ხვალ
გულდაგული აღადგენს შრომა.
საბჭოთა პერიოდში ებრაულ თემაზე შექმნილი ნაწარმოე-ბების დიდი ნაწილი იმდროინდელი ჩვენი მწერლობისათვის საზოგადოდ დამახასიათებელი იდეოლოგიური ტენდენციურო-ბით გვიჩვენებს ებრაელთა მონაწილეობას შრომითი აღმშენებ-ლობის იმ პროცესში, რომელიც სოციალისტურმა ხელისუფლე-ბამ დაამკვიდრა ჩვენს ქვეყანაში. ნათქვამის დასტურად აქ პ. იაშვილის ლექსი – „ებრაელების დასახლება კოლხიდაში“ მინ-და გავიხსენო, რომელშიც პოეტური ხოტბის საგნად კოლხეთის დაჭაობებული მიწების ასათვისებლად 30-იან წლებში დაწყებუ-ლი საქმიანობაა ქცეული. იმისათვის, რომ მკითხველს უფრო კონტრასტულად დაანახოს ძველ ყოფასა და ახალ ცხოვრებას შორის არსებული მკვეთრი განსხვავება, ლექსის პირველ ნა-წილში პოეტი განზოგადებული სახით ცდილობს გვიჩვენოს ებ-რაელთა ადრინდელი ყოფითი სინამდვილისათვის ტრადიციუ-ლად დამახასიათებელი ეკონომიკური სიდუხჭირე:
არ გახარებდა ღარიბი გეტტო, არ გიცხოვრია
სულის მშვიდობით,
ბუხრის მაგიერ სანთელი გენთო და ლოცვების
წინ თითებს ითბობდი.
მოიხედავდი – დგებოდა უკან მშობელი ხალხის
წამება წინათ,
ღამით პატარა სანავთე დუქანს გადააქცევდი
დილამდე ბინად.
და დილით საწყალ ქონების გუშაგს გიცქერდა
ყველა ტანჯული სახით;
კალთას ახვევდი საეჭვო მუშტარს, რომ პირველ
სიფთით გაგეღო დახლი.
ერთადერთი ძალა, რომელიც, პოეტის აზრით, ეკონომიკუ-რი სიდუხჭირის უმწეო მსხვერპლად გამხდარ ებრაელს ტვირთს უმსუბუქებდა, ღვთაებრივი რწმენა იყო, ცხოვრების ულმობელობის გამო მეტოქედ ქცეულ მოძმესთან შემრიგებე-ლი და ოჯახში ბედნიერების შემომტანი ღვთაებრივი რწმენა:
ჩამოგივლიდა მეტოქე ქორად, თვითონ ღარიბი,
და ნიშნს გიგებდა,
მაგრამ საღამოს მდუმარე თორა დილამდე
თითქოს შეგარიგებდათ.
წვრილი შვილებით ავსილი კაცი წლიდან
წლობამდე ცხოვრობდი ასე,
და ბედნიერი იყავ, თუ მაცით გაითენებდი
ოჯახში პასექს.
პაოლოს წარმოსახვით, საუკუნეთა განმავლობაში სწორედ ასეთი ტანჯვა-წამებით ცხოვრობდა ქართველი ებრაელი, რომ-ლის ამქვეყნიურ არსებობას დაუცხრომელი ოცნების საგნად ქცეული და „წამებულ მხარედ“ სახელდებული შორეული სამ-შობლოს მონატრებაც აძლევდა სიცოცხლის აზრს. ყოველივე ამის გახსენების უმთავრესი მიზანი იმ კონტრასტული ფონის შექმნის მცდელობა იყო, რომელიც იდეოლოგიური ტენდენციუ-რობით წარმოაჩენდა საბჭოთა ხელისუფლების მიერ 1930-იან წლებში გატარებული ეკონომიკური პოლიტიკის პოზიტიურ მხა-რეებს. კერძოდ, სარეცენზიო ლექსით პოეტმა სწორედ ზემოთ ხაზგასმული ტენდენციურობით განადიდა იმხანად კოლხეთის დაბლობზე ჭაობების დასაშრობად ფართოდ გაჩაღებული სა-მუშაოები.
პ. იაშვილი აღფრთოვანებით საუბრობდა იმაზე, რომ ამ პროცესში აქტიური ჩართვით საუკუნეთა მანძილზე ეკონომიკუ-რი სიდუხჭირის მსხვერპლად ქცეულმა ქართველმა ებრაელებ-მა შეძლეს ნანატრი ცხოვრებისეული ბედნიერების მოპოვება, რაც, ფაქტობრივად, მათივე დიდი შვილის, ხალხის ბედნიერე-ბისათვის სიჭაბუკეშივე ტრაგიკულად დაღუპული ცნობილი რე-ვოლუციონერის – იცკა რიჟინაშვილის რევოლუციური ოცნების აღსრულებას მოასწავებდა.
როგორც მკითხველი უკომენტაროდაც მიხვდება, ავტორი-სეული თვალთახედვის ასეთი ფორმით გამოხატვა მთელს ქვე-ყანაში იმჟამად უკვე ფართოდ აღზევებული იდეოლოგიური პოლიტიკის პირდაპირი შედეგი იყო, რაც მოვლენათა ცალ-მხრივი ტენდენციურობით განსჯა-შეფასების ტიპურ გამოხატუ-ლებას წარმოადგენდა.
ქართველ ებრაელთა ბედით ქართული მწერლობის წარ-მომადგენელთა დაინტერესება არა მარტო მათ შემოქმედებაში პოულობდა გამოვლინებას, არამედ პრაქტიკულ საქმიანობაშიც. იმ მწერალთაგან, რომელთაც XX საუკუნის დასაწყისის საქარ-თველოში ამ თვალსაზრისითაც გააკეთეს ბევრი რამ, უსათუოდ უნდა დავასახელოთ ია ეკალაძის ფსევდონიმით ცნობილი მწერალი და რედაქტორ-გამომცემელი იაკობ ფანცხავა (1872-1933 წწ.).
ებრაული პრობლემებისადმი ინტერესი ყველაზე მეტად მან 1915-1917 წლებში, გაზეთ „სამშობლოს“ რედაქტორობის პერი-ოდში, გამოავლინა. ქუთაისში გამომავალი ეს გაზეთი, ფაქტობ-რივად, პირველი ქართული პერიოდული ორგანო იყო, რო-მელმაც ქართველ ებრაელთა იმჟამინდელ ეროვნულ და კულტურულ-საგანმანათლებლო პრობლემათა განსჯა-გაანალი-ზება განსაკუთრებული ყურადღების საგნად აქცია. გაზეთის უდიდეს დამსახურებად უნდა ჩაითვალოს ისიც, რომ ქართველ ებრაელ პუბლიცისტთა პირველმა თაობამ, რომლის ყველაზე დიდი წარმომადგენელი დავით ბააზოვი იყო, სწორედ მის ფურცლებზე აიდგა ფეხი.
ია ეკალაძის თქმით, გაზეთი „სამშობლო“ „პირველი ქარ-თული ბეჭდვითი ორგანო იყო, რომელმაც ქართველ ებრაე-ლებს თავისი ფურცლები დაუთმო და საშუალება მისცა მათ თამამად გამოეთქვათ თავიანთი აზრი. რაბინი ბააზოვი, ნორა, ნათან ელიაშვილი, მ. ფიჩხაძე და სხვანი პირველი მერცხლები იყვნენ ქართველ ებრაელთა გამოღვიძებისა და გამოფხიზლე-ბის მაჩვენებლები“ [6].
ქართველ ებრაელთა საჭირბოროტო პრობლემებით ია ეკალაძის განსაკუთრებულ დაინტერესებას საფუძვლად ის დი-დი პატივისცემა ედო, რომელიც მას ებრაელობის მიმართ ჰქონდა. თავის მხრივ კი ეს პატივისცემა, მწერლის თქმით, იმ უდიდესი წვლილით იყო განპირობებული, ებრაელებმა რომ შეიტანეს მსოფლიოს სულიერ საგანძურში. კერძოდ, კაცობრი-ობას სწორედ მათ მისცეს „იდეა ერთ-ღმერთობისა, მისცეს იდეა მართლმსაჯულებისა, მისცეს დიდებული წინასწარმეტყვე-ლები, დიდებული მამულიშვილნი მოსე, ისაია, დანიელი, იერე-მია, სოლომონ ბრძენი და სხვანი. მისცეს თვით იესო ნაზარე-ველიც კი“.
ებრაულ პრობლემებთან დაკავშირებით „სამშობლოში“ გა-მოქვეყნებული წერილების ქართველი და ებრაელი ავტორები არა მარტო თეორიულად მსჯელობდნენ იმჟამინდელ ქარ-თველ ებრაელთა წინაშე მწვავედ მდგარ საჭირბოროტო პრობლემებზე, არამედ მათი პრაქტიკული გადაწყვეტის გზებსაც ეძებდნენ აქტიურად. ყოველივე ზემოთქმულის ნათელსაყოფად აქ ის პოლემიკა მინდა გავიხსენო, რომელიც 1910-იანი წლების მეორე ნახევარში გაიმართა დავით ბააზოვსა და ქუთაისელ ებ-რაელთა რაბინ რ. ელუაშვილს შორის. უმწვავესი ფორმით წარმართულ ამ პოლემიკაში ებრაელებთან ერთად ქართველ-მა მოღვაწეებმაც, მათ შორის ია ეკალაძემაც, მიიღეს აქტიური მონაწილეობა.
პოლემიკის წამომწყები ონელ ებრაელთა სულიერი მოძღ-ვარი დავით ბააზოვი გახდა. 1915 წელს „სამშობლოს“ 176-ე ნომერში გამოქვეყნებულ წერილში მან თხოვნით მიმართა ებ-რაელ რაბინებს, დაევიწყებინათ პირადი ანგარიშები ერთმანე-თის მიმართ და დათქმულ დროს ყველა ერთად შეკრებილი-ყო ერის საჭირბოროტო პრობლემებზე სასაუბროდ. პირველი კაცი, ვინც დ. ბააზოვის მოწოდებას დაუჭირა მხარი, ცხინვალე-ლი რაბინი ხვოლესი იყო. „სახალხო ფურცელში“ დასტამბუ-ლი წერილით, თავის მხრივ, მანაც მოუწოდა ქართველ ებრაე-ლებს, აქტიური მონაწილეობა მიეღოთ კრების მომზადებასა და ჩატარებაში. თითქოსდა რა უნდა ყოფილიყო ამ პატრიო-ტული წინადადების საწინააღმდეგო, მაგრამ ასე როდი მოხდა. დ. ბააზოვის მოწოდებამ, როგორც იმდროინდელ პრესაში დასტამბული წერილებიდან ჩანს, ქართველ ებრაელთა შორის აზრთა დიდი შეხლა-შემოხლა გამოიწვია.
საზოგადოება, ფაქტობრივად, ორ ნაწილად გაიყო – დაპი-რისპირებულ მხარეთა მომხრეებად და მოწინააღმდეგეებად. ვნებათაღელვა განსაკუთრებით გამწვავდა მას შემდეგ, რაც პრესის ფურცლებიდან ცნობილი გახდა ქუთაისის რაბინის – რ. ელუაშვილის მკვეთრად უარყოფითი პოზიცია დ. ბააზოვის იდეისადმი. ქუთაისელ ებრაელთა სულიერმა თავკაცმა, პიროვ-ნულად განაწყენებულმა იმის გამო, რომ „ვიღაც“ ახალგაზრდა პროვინციელი ეროვნულ საქმეებში თავკაცობას იჩემებდა და ამით მას, როგორც ებრაელობის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი თემის წინამძღოლს, ავტორიტეტს უმდაბლებდა, მკაცრად გაი-ლაშქრა დავით ბააზოვის წინააღმდეგ. მან სარწმუნოებრივი თვალსაზრისით სრულიად მიუღებელ მოთხოვნად მიიჩნია მისი მოწოდება და რამდენიმე ისეთი ბრალდებაც წაუყენა მას, რო-მელიც ქართველი და ებრაელი ხალხების წინაშე, ფაქტობრი-ვად, დასმენას, დაბეზღებას წარმოადგენდა.
დ. ბააზოვსა და ქუთაისის რაბინს შორის წარმოქმნილი სა-კამათო საკითხების გასარკვევად დ. ბააზოვის ინიციატივით ქუ-თაისში, შავი ქვის საბჭოს დარბაზში, 1915 წლის 16 ნოემბერს სპეციალური კრებაც გაიმართა [ამასთან დაკავშირებით იხ. გაზ. „სახალხო ფურცელი“, 1915 წ, №438], მაგრამ, სამწუხაროდ, მი-უხედავად სპეციალური მიწვევისა, ქუთაისის რაბინი და მისი თანამოაზრენი კრებაზე პრინციპულად არ მივიდნენ. სამაგიე-როდ, კრებას იმხანად ქუთაისში გამომავალი გაზეთების ქარ-თველი წარმომადგენლებიც დაესწრნენ (ია ეკალაძე, გრიგოლ გველესიანი და სხვები). ებრაული პრობლემატიკით ქართველი საზოგადოებრიობის დაინტერესებაზე მეტყველებს ისიც, რომ კრების თავმჯდომარედ გრ. გველესიანი იქნა არჩეული.
კრების მონაწილეთა წინაშე მოხსენებით წარსდგა დ. ბაა-ზოვი. მან კიდევ ერთხელ ისაუბრა ქართველი და ებრაელი ხალხების ორიათასწლოვან (კორესპონდენციაში ასეა აღნიშნუ-ლი) მეგობრობაზე. მომხსენებლის თქმით, ამ ხნის განმავლო-ბაში ქართველ ებრაელებს ერთი შემთხვევაც კი არ ახსოვდათ ქართველებისაგან ურიგოდ მოპყრობისა.
მაგრამ დ. ბააზოვის გამოსვლის უმთავრესი პათოსი ჩვენი ხალხების ისტორიული მეგობრობის შესახებ მსჯელობა კი არ იყო, არამედ იმ საჭირბოროტო პრობლემებზე საუბარი, რითაც ქართველ ებრაელთა იმჟამინდელი ყოფა ხასიათდებოდა. მან დიდი გულისტკივილით ისაუბრა იმ ინტელექტუალურ და ეკო-ნომიკურ ჩამორჩენილობაზე, რითაც ქართველი ებრაელები გა-მოირჩეოდნენ სხვა ქვეყნებში მცხოვრები მათი მოძმეებისაგან. დ. ბააზოვის აზრით, ამ მდგომარეობიდან მათი გამოყვანის ერთადერთი გზა სწავლა-განათლება იყო და რაბინებს მოუწო-და, ერთად მოეძებნათ ამ მდგომარეობიდან გონივრული გა-მოსავალი. სამწუხაროდ, მისი ეს მოწოდება რაბინების დიდმა ნაწილმა, რომელსაც სათავეში რ. ელუაშვილი ედგა, არ მიი-ღო. უფრო მეტიც, ისინი დ. ბააზოვს ქართველთა ღალატში სდებდნენ ბრალს და აცხადებდნენ, რომ სინამდვილეში მისი უმთავრესი მიზანი ქართველებისაგან ებრაელების გამოყოფა იყო.
მიუხედავად ყოველივე ზემოთქმულისა, როგორც „სამშობ-ლოს“ 1915 წლის 18 ნოემბრის ნომერი იუწყება, „კრებამ ბ. ბა-აზოვის სამოქმედო პროგრამა სასურველად ცნო და ყველა დამსწრემ სურვილი გამოთქვა, რაც შეიძლება მალე განხორცი-ელებულიყო ქართველი ებრაელებისათვის საშვილიშვილოდ კარგი ეს საქმე. მაგრამ, რადგანაც ამ საქმის განსახორციელებ-ლად საჭირო იყო ქუთათური რაბინის მხურვალე დახმარება და თანაგრძნობა რაბინების კრების გასამართავად, კრებამ ამოირჩია დეპუტაცია მასთან მოსალაპარაკებლად და დასარ-წმუნებლად, რომ მისი გულგრილობა ამ საკეთილო საქმეში დიდი დანაშაული იქნებოდა ქართველი ებრაელების წინაშე“ [გაზ. „მენორა“, 2001 წ. №13, დ. ხანანაშვილის პუბლიკაცია].
მართლაც, კრების მიერ არჩეული დეპუტაცია გრიგოლ გველესიანის, ია ეკალაძის, არონ ელიგულაშვილისა და შიმ-შონ იაკობაშვილის შემადგენლობით 19 ნოემბერს საგანგებო მისიით ესტუმრა ქუთაისის რაბინს და გააცნო მას დ. ბააზოვის გეგმა [„მენორა“, 2001 წ. №14]. მაგრამ, მიუხედავად დიდი მცდელობისა, ელუაშვილს აზრი ვერ შეაცვლევინეს.
დავით ბააზოვსა და ქუთაისელ რაბინს შორის გამართულ პოლემიკაში, გარდა ებრაელებისა, ქართველი მოღვაწეებიც აქ-ტიურად ჩაერთვნენ. მათგან, უპირველეს ყოვლისა, ია ეკალაძე უნდა დავასახელოთ, რომელმაც გაზეთ „სამშობლოს“ 1915 წლის 140-ე ნომერში დაბეჭდილი წერილით – „გაკვრით“ პრინციპულად დაიცვა დავით ბააზოვის ეროვნულ-საგანმანათ-ლებლო პოზიცია. მისი შეფასებით, დ. ბააზოვის „აზრები, თქმა და თავგამოდება... ჩამაფიქრებელი და სასიამო საგანი იყო და არის ქართველ ებრაელთა უმრავლესობისათვის, რომლის უმ-რავლესობაც, სამწუხაროდ, დღევანდლამდე სიბნელეში იმყო-ფება და ბევრს კიდევაცა სურს რომ იგი მუდამ სიბნელეში დარჩეს“.
ია ეკალაძე ღრმად იყო დარწმუნებული იმაში, რომ ქარ-თველ ებრაელთა ინტელექტუალური გამოღვიძების პროცესს, რომელიც იმხანად უკვე საკმაოდ ძლიერად იყო დაწყებული და რომლის ერთ-ერთ ყველაზე მძლავრ ფიგურას დავით ბაა-ზოვი წარმოადგენდა, ვერავინ შეაჩერებდა და „გამოფხიზლე-ბის გზაზე შემდგარი ქართველი ებრაელობა თავის წვლილს შეიტანდა ქართულს ცხოვრებასა და ლიტერატურაში“.
ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ია ეკალაძე მისთვის ჩვეული პირდაპირობით ამხელდა რ. ელუაშვილის მი-ერ წამოწყებული პაექრობის უსაფუძვლობას და მის წერილს პიროვნული „შურის, მტრობის, გაუტანლობისა და ერთისაგან მეორის დამცირების“ გამომხატველ გულსატკენ ფაქტად მიიჩ-ნევდა. მისი თქმით, „რაც უფრო დამონებული და დაბეჩავებუ-ლია ესა თუ ის ხალხი, მით უფრო მისი შვილები ერთმანეთს ჭამენ და იმის მაგივრად, რომ ერთი მეორეს მიეშველონ და შეერთებული ძალით გაუმკლავდნენ საქვეყნო, საერთო ბორო-ტებას, ერთი მეორეს ემტერება, სახელს უტეხავს და ცდილობს გააბიაბუროს, ცოცხალი მიწაში ჩამარხოს, თვითონაც წახდეს და მეორეც წაახდინოს“.
სწორედ ამის ნიმუშად მიიჩნევდა ია ეკალაძე იმ დავიდა-რაბას, რომელიც დავით ბააზოვსა და ქუთაისის რაბინს შორის იყო ატეხილი. ამ პაექრობაში იგი ერთმნიშვნელოვნად უჭერდა მხარს დ. ბააზოვს და აქტიურად იცავდა მის პოზიციას. უფრო მეტიც, მისი თქმით, იგი „ჯერჯერობით ერთად ერთი ქართვე-ლი ებრაელი იყო, რომელიც მთელი თავისი არსებით ემსახუ-რებოდა ტანჯული და დევნილი ერის უფლებათა აღდგენას“. ამიტომ „მას გამხნევება უნდოდა და არა დაცინვა“ და „მის-თვის ყველას უნდა შეეწყო ხელი“. ია ეკალაძე, ელუაშვილის მიერ ბააზოვისადმი წაყენებულ ბრალდებას, თითქოს მას ქარ-თველებისაგან ებრაელობის ჩამოშორება და გათიშვა სურდა, „მტკნარ ცილისწამებას“ უწოდებდა და აღნიშნავდა, რომ „ეს დაბეზღება იყო დ. ბააზოვისა ხალხთან – როგორც ქართველ ებრაელებთან“.
ვფიქრობ, ია ეკალაძის ზემოთ განხილული წერილით მკი-თხველი კიდევ ერთხელ დარწმუნდება იმ აქტიურ თანადგომა-სა და პრაქტიკულ მხარდაჭერაში, რითაც ქართველი ერის ღირსეული შვილები ქართველ ებრაელთა ეროვნული თვით-შეგნების კიდევ უფრო მეტად განმტკიცებასა და საზოგადოებ-რივი ცხოვრების ასპარეზზე მათ დაწინაურებას ცდილობდნენ.

ლიტერატურა – REFERENSES

1. ასკანელი დ., ასე იყო და ასე იქნება, თბილისი, გაზ. „თემი“, 1913 წ., №141.
2. გაზ. „მენორა“, თბილისი, 2001 წ., №13, 14.
3. გაზ. „სამშობლო,“ თბილისი, 1915 წ., №176.
4. გაზ. „სახალხო ფურცელი“, თბილისი, 1915 წ., №438.
5. ევდოშვილი ი., ტირილი ებრაელისა, თბილისი, გაზეთი „სახალხო ფურცლის“ სურათებიანი დამატება, 1915 წ., №42.
6. ეკალაძე ი., გაკვრით, თბილისი, გაზეთი „სამშობლო“, 1915 წ., №140.
7. იაშვილი პ., სიმღერა მიხეილ მოშიაშვილისა, თბილისი, ჟურნალი „მათრახი“, 1916 წ., №1.
8. ნიკოლეიშვილი ა., ებრაული თემა ქართულ მწერლობა-ში, ქუთაისი, 2008 წ.
9. რაზიკაშვილი თ., მოსეს სიკვდილი, თბილისი, გაზეთი „კვალი“, 1893 წ., №12.
10. ქართულ-ებრაული ურთიერთობანი, ქუთაისი, 1996.
11. შანშიაშვილი ს., მოსე, ჟურნალი „ნიშადური“, თბილისი, 1908 წ., №29.
12. შანშიაშვილი ს., ფსალმუნი, თბილისი, ჟურნალი „საქარ-თველო“, 1908 წ., №1.